Ju i dini gjymtyrët kryesorë të fjalisë. Mendoni, cilat janë ato! Nëse nuk ju kujtohen menjëherë, lexoni me kujdes këto dy vargje.
Qengji më i bukur në prehër i Iodron,
Bujku në mbrëmje ëmbël këndon.
(Rrahman Dedaj: “Në fshat”)
BISEDONI:
Për kë flitet në fjalinë e parë?
Për kë flitet në fjalinë e dytë?
Ç’bën qengji? (Iodron)
Ç’bën bujku? (këndon)
PËRGJIGJUNI:
Qengji dhe bujku janë fjalët për të cilat bëhet fjalë në vargjet e sipërme.
Lodron dhe këndon janë fjalë, që tregojnë se ç’bën qengji dhe ç’bën bujku.
PËRFUNDONI:
Fjalët qengji dhe bujku janë kryefjalë.
Fjalët lodron dhe këndon janë kallëzues.
Mbani mend:
Fjalia ka dy gjymtyrë kryesorë: KRYEFJALËN dhe KALLËZUESIN. .
SHPJEGIM:
Kryefjala gjendet me pyetjet: kush? cili? ç’? (çfarë?)
Për shembull: Cili lodron? (qengji) ose Ç’lodron? (qengji)
Kush këndon? (bujku)
Kallëzuesi tregon ç’bën, ç’pëson, ç’është e si është kryefjala.
Për shembull:
1. Bujku këndon. Ç’bën bujku? (këndon-kallëzuesi)
2. Qengji u lëndua. Ç’pësoi qengji? (u lëndua-kallëzuesi)
3. Puna është nder. Ç’është puna? (është nder-kallëzuesi)
4. Toka është e rrumbullakët. Si është Toka? (është e rrumbullakët-kallëzuesi)
Kallëzuesi shprehet me folje (këndon, u lëndua). Folja jam bashkë me një emër, mbiemër etj. merret si kallëzues, p.sh.: është nder, është e rrumbullakët, etj.
Kryefjala ështi fjala për të cilën bëhet fjalë në fjali. Kryefjalë, mund të jetë një emër (Bujku këndon), një përemër (Ai punon), ose çdo pjesë tjetër e ligjëratës e përdorur si emër. Për shembull: “Edhe” është lidhëz. “Punoj'” është folje.
Kryefjala mund të shprehet edhe me dy e më shumë fjalë, d.m.th. me togfjalësh. P. sh. Disa qengja qenkan lënduar, Ky bujk kënduaka bukur! Pesë nxënës mungojnë sot, etj.
Gjeni kryefjalët dhe kallëzuesit në tekstin e mëposhtëm dhe tregoni se me cilat pjesë të ligjëratës janë shprehur.
Mësuesi e mbaroi fjalën. Fëmijët rrinin kokulur. Më tepër i vinte keq Agronit. Ai e ndiente veten më ngushtë se shokët para mësuesit. Kafshonte buzët nga inati.
(Kolë Jakova: “Mbreti i divave”)
PËR T’U DITUR:
Shpesh kryefjala mund të mungojë në fjali, por nënkuptqhet. P.sh.: kafshonte buzët nga inati. Në këtë fjali kryefjala mungon, por nënkuptohet; pra mund të jetë Agroni apo ai.
Në fjalinë: Fëmijët rrinin kokulur, – kryefjala është fëmijët; rrinin është kallëzuesi, ndërsa kokulur është gjymtyra e dytë e fjalisë.
Fëmijët është kryefjalë
rrinin është kallëzuesi
Gjymtyrët kryesore të fjalisë
kryefjala – kallëzuesi – gjymtyra e dytë
Fëmijët rrinin kokulur
