DETYRË:
Lexoni me kujdes tekstin e mëposhtëm dhe gjeni farët e fjalive sipas kuptimit, ashtu siç keni mësuar më parë.
Artani nisi të qajë me dënesë.
– Përse qan, Artan?! Mos ki frikë! Çdo gjë do të rregullohet shpejt e mirë.
– Jo, baba, s’kam frikë për asgjë, po unë jam fajtor. Unë e fyeva atë.
Artani tregoi me lot në sy si u grind me shishen e naftës.
– Shpejt u zemëruaka dhe kjo nafta! – tha gjyshja.
– Rroftë gjyshja! – bërtiti Artani.
(Gaqo Bushaka)
SHPJEGIM:
Në fjalitë e tekstit të sipërm tregohet diçka, pyetet, nxitet ose shprehet një dëshirë, çudi ose habi.
TË VËREJMË DHE TI VEÇOJMË:
Fjali dëftore (tregohet, diçka):
Artani nisi të qajë me dënesë.
Çdo gjë do të rregullohet shpejt e mirë.
– Jo, baba, s’kam frikë për asgjë.
Unë jam fajtor.
Unë e fyeva atë.
Artani tregoi me lot në sy.
Ai u grind me shishen e naftës.
Tha gjyshja.
Bërtiti Artani.
Fjali pyetëse:
– Përse qan, Artan?
Fjali nxitëse:
Mos ki frikë!
Fjali dëshirore:
– Rroftë gjyshja!
Mbani mend:
Silas kuptimit kemi: fjali dëftore, fjali pyetëse, fjali nxitëse dhe fjali dëshirore.
Nëse me këto fjali folësi shpreh gëzim, habi, keqardhje, përbuzje, etj. Ato janë fjali thirrmore.
Fjalitë dëshirore janë zakonisht fjali dëshirire thirrmore.
DETYRË PËR USHTRIME:
Në tekstin e mëposhtëm gjeni fjalitë sipas kuptimit.
– Ku ndodhet Tençahu? Dhe ku ndodhet Shtajerska e Poshtme? – pyeti Kurti, pa e ngritur kokën.
– Merre topin dhe shko në oborr! Mësimi ka për të mërzitur mjaft!
Zonja Grot u nis kah Kurti dhe kapi hartën gjeografike.
(Anton Ingoliç: “Djaloshi me dy emra”)
SHPJEGIM:
Në fund të fjalisë dëftore vihet pika, pas fjalisë pyetëse vihet pikëpyetja, në fund të fjalisë nxitëse e dëshirore vihet pikëçuditja.
UDHËZIME DREJTSHQIPTIMORE:
Fjalitë dëftoire, pyetëse, nxitëse, dëshirore dallohen ndërmjet vete edhe nga ndryshimi i lartësisë së zërit gjatë shqiptimit.
– Fjalia dëftore shqiptohet me uljen e zërit në fund.
– Fjalia pyetëse shqiptohet me ngritjen e zërit në fund.
– Fjalitë dëftore, pyetëse, nxitëse e dëshirore kur shqiptohen me zë të ngritur thirrmor, kthehen në fjali thirrmore.
TOGFJALËSHI
Krahasoni dhe gjeni dallimin në mes të fjalisë, në një anë dhe grupeve të fjalëve, në anën tjetër
Dashuria e madhe e nënës për fëmijën e vet vërebet kudo.
Togfjalëshja
– dashuria e madhe
– dashuria e nënës
– dashuria për fëmijën
– për fëmijën e vet
– vërehet kudo
SHPJEGIM:
Fjalia është bashkim fjalësh e togfjalëshash. Ajo na njofton diçka. Togfjalëshi është bashkim fjalësh, ku njëra fjalë plotëson tjetrën.
Togfjalëshi nuk na njofton diçka (nuk është njësi kumtuese).
USHTRIME:
Gjeni togfjalëshat në fjalinë e mëposhtme.
Shumë pionierë të shkollës sonë shkuan në aksion.