BILINGUALIZMI TEK FËMIJËT E VEGJËL
Nxënja e gjuhës tek fëmijët konsiderohet të fillojë kur ata i shqiptojnë fjalët e para, ndërsa fëmijët veçse shfaqin aftësi komunikimi që kur lindin.
Gjuha është një formë komunikimi, por fëmijët komunikojnë gjat kohë para se të fillojnë të flasin. Gjithkush që ka jetuar në një shtëpi me një foshnjë është i vetëdijshëm për mënyrat e ndryshme që foshnjat kanë për ti shfaqur nevojat e tyre. Ajo më efikasja është përmes të qarave, por ka edhe disa mënyra tjera të këndshme gjithashtu si buzëqeshja dhe gugatja.
Fëmijët të cilët janë të ekspozuar në një ambient ku fliten dy gjuhë që nga lindja, bëhen folës të të dy gjuhëve, përderisa të rriturit shpesh hasin në vështirësi në mësimin e një gjuhe tjetër dhe rrallë herë arrijnë rrjedhshmëri sikur atë të gjuhës amtare. Me përafërsisht dy të tretën e popullsisë së botës që kuptojnë dhe flasin të paktën dy gjuhë, bilingualizmi është bërë jo një përjashtim por një normë.
Mësimi i gjuhës në vitin e parë të jetës: një nga aftësitë më mbreslënëse e foshnjeve është të zbuluarit e setit të bashkëtingëlloreve dhe zanoreve që përdoren në gjuhën e tyre amtare. Deri përafërsisht në muajin e 6, foshnjet janë të aftë të dëgjojnë dallimet mes bashkëtingëlloreve dhe zanoreve që i krijojnë fjalët e të gjitha gjuhëve. Nga muaji 12, dallimi i tingujve nga gjuha amtare e foshnjes përmirësohet mjaftueshëm, përderisa dallimi i tingujve të gjuhës jo amtare bie.
Kërkimet tregojnë që truri i foshnjes është më i aftë të mësojë dy gjuhë njëkohësisht. Fëmijët e vegjël mësojnë gjuhën shumë shpejt por cilësia dhe sasia e gjuhës që dëgjojnë luan një rol kyq në procesin e mësimit.
Zhvillimi i fjalorit dhe gramatikës: fëmijët e vegjël që ekspozohen në dy gjuhë që nga lindja zakonisht fillojnë të prodhojnë rrokjet dhe fjalët e tyre të para në moshën e njejtë me fëmijët e ekspozuar në një gjuhë të vetme.
Efekti i përvojës bilinguale në prodhimin dhe kuptimin e gjuhës shpesh raportohet si vonesë në nxënjen e të folurit dhe gramatikës. Edhe pse disa studime kanë shfaqur që fëmijët bilingual janë brenda normave të fëmijëve monolingual, disa studime tjera raportojnë që bilingualët posedojnë fjalor më të pakët në seciën gjuhë në krahasim me monolingualët dhe se gjithashtu mbesin mbrapa me gramatikë kur aftësit maten në vetëm njërën gjuhë. Këto të dhëna nuk janë surprizuese duke u bazuar në kërkimin që tregon se aftësitë e gjuhës së fëmijëve reflektojnë sasinë e gjuhës që ata dëgjojnë. Bilingualët e ndajnë kohën e tyre mes dy gjuhëve. Përderisa fjalori i një fëmije në secilën gjuhë ndaras mund të jetë më i vogël, fjalori total i tij në të dy gjuhët do të jetë i madhsis së njejtë me atë të një fëmije monolingual. Fëmijët që mësojnë dy gjuhë mund të thonë fjalët e tyre të para pak më vonë se fëmijët që mësojnë një gjuhë, por ende brenda kohështrirjes normale ( mes 8-15 muaj). Dhe kur fëmijët bilingual fillojnë të prodhojnë fjali të shkurtra, ata e zhvillojnë gramatikën në kohën dhe strukturën e njejtë sikur fëmijët që mësojnë një gjuhë. E rëndësishme është që fëmijët bilingual nuk mbesin mbrapa shokëve të tyre monolingual dhe se vet bilingualizmi nuk shkakton vonesë të gjuhës, por në rast se një fëmijë ka vonesë të theksuar të të folurit mund të ketë çrregullim të gjuhës dhe duhet të kontrollohet nga specialist të kësaj fushe.
Kur fëmijët i përziejnë gjuhët nënkupton që ata janë të hutuar dhe kanë problem të bëhen bilingual
Në raste kur fëmijët përdorin të dy gjuhët brenda një fjalie ose bisede të njejtë, kjo dukuri njihet si “përzierje e kodit” ose “ndryshim I kodit”.
Prindërit ndonjëherë shqetsohen se kjo përzierje është shenjë e vonesës së gjuhës, por përzierja e kodit është pjesë natyrale e bilingualizmit.
Shumë studiues e shohin përzierjen e kodit si shenjë e mjeshtris së gjuhës. Fëmijët e përziejnë kodin kur e din një fjalë në njërën gjuhë por jo në tjetrën. Për më tepër, ndonjëherë përzierja e kodeve përdoret për të theksuar diçka, për të shprehur një emocion ose për të treguar se çfar ka thënë dikush tjetër në gjuhën tjetër. Për shembull, “dhe ai tha COME ON”. Prandaj përzierja e kodeve është natyrale dhe duhet të jetë e pritshme tek fëmijët bilingual.
Metoda se si duhet të sillen prindërit që rrisin një fëmijë bilingual
Vonesa e rrjedhshmëris së gjuhës
Prindërit shpesh ngatërrojnë vonimin e gjuhës me vonimin e të folurit, dhe kjo është një ndër sfidat më të shpeshta të prindërve. Siç tham edhe më lart, kërkimet tregojnë që bilingualizmi nuk shkakton vonim të të folurit, sidoqoftë, disa fëmijëve mund t’ju marë më shumë kohë të flasim rrjedhshëm në të dy gjuhët.
Këshilla:
Kaloni sa më shumë kohë që mundeni vetëm me fëmiun tuaj duke luajtur dhe biseduar, edhe në qoftë se nuk përgjigjen, vazhdoni të flisni për gjithcka dhe çdo gjë.
Një mënyrë tjetër për të përmirsuar gjuhën e tyre është edhe të bërit pyetje edhe në rast që nuk përgjigjen të bëni sygjerime dhe t’i inkurajoni ata.
Këndoni këngë sa më shpesh që mundeni. Përsëritja është e rëndësishme, bëni pauz në fund të fjalis para se të thuani fjalën e fundit në mënyrë që të inkurajoni fëmiun tuaj ta përfundoj atë.
Keni durim, dhe keni kujdes gjithashtu të mos iu bëni shum presion.
Përzierja e gjuhëve
Nuk është e pazakontë për fëmijët të fillojnë një fjali në njërëm gjuhë dhe ta përfundojnë atë në tjetrën. Fëmijët priren të përdorin çfardo fjalë për të shprehur veten, prandaj nëse ata kanë munges fjalori ose gramatike në një gjuhë, ata vetëm i plotsojnë zbrazëtirat me tjetrën gjuhë.
Këshilla:
Përmirsojeni fëmiun tuaj, duke e përsëritur fjalin në mënyrën e duhur dhe motivoje atë ta përsëris të njejtën.
Lexoni fëmiut tuaj çdo ditë me qëllim që ta pasuroni fjalorin e tyre.
Vini re llojin e gabimeve që ata bëjnë dhe punoni me to gjat kohës së lojës duke i përsëritur fjalit për t’iu ndihmuar atyre.
Parapëlqimi i njërës gjuhë apo tjetrës
Fëmijët bilingual ndonjëherë preferojnë të flasin njërën gjuhë më shumë se tjetrën. Të paturit parapëlqim për njërën gjuhë mund të shkaktojë tërheqje apo tendosje në lidhjen me prindërit që nuk e kuptojnë gjuhën, sidomos kur fëmijët refuzojnë ta flasin gjuhën së bashku me prindërit.
Këshilla:
Mundohuni të vini më në pah gjuhën më pak të preferuar të fëmiut.
Bashkangjiteni fëmiun me grupe të fëmijëve tjer që luajnë në zonën tuaj.
Bëjeni mësimin zbavitës. Lëreni fëmiun tuaj të zgjedh disa libra të reja apo lojra që mund të përdoren vetëm në gjuhën që duam fëmiu të mësojë.
Të lexuarit dhe shkruarit
Përderisa mësimi i të folurit është një proces natyral, të lexuarit dhe shkrimi kërkojnë shumë më shum përpjekje.
Disa fëmijë që janë rritur nën ekspozimin e dy gjuhëve kanë vështirësi të shfaqin aftësi të njejta në të dy gjuhët.
Këshilla:
Kërkoni nga fëmiu që t’iu lexojë çdo natë në gjuhën që tregon më pak progres.
Kaloni pak kohë çdo ditë duke bërë aktivitete si shkruarja e letrave apo kartolinave.
Kontrolloni nëse ka në zonën tuaj shkollë për gjuhë që fëmiu të shkojë për më shumë mësime, etj.
Autor: Pashije Beqiri
